Trong thời gian gần đây, đối mặt với tình hình biến đổi khí hậu, cụm từ “thiết kế bền vững” được nhắc đến nhiều. Và trong thời kỳ khủng hoảng, người ta càng quan tâm hơn tới việc sống “bền vững”. Hiểu một cách cơ bản, sống bền vững là sống hài hoà với môi trường. Nhưng muốn cụ thể hơn, ta có thể xem khu ở EVA – Lanxmeer của thành phố Culeemborg, Hà Lan như một tham chiếu tốt. Khu ở Lanxmeer được khai sinh từ một người phụ nữ tên là Marleen Kaptein(*), từ đầu những năm 1990. Với mục tiêu khơi dây ý thức về môi trường sống người phụ nữ này đã kêu gọi, thuyết phục mọi người, bằng những cuộc gặp gỡ và tranh luận. Bà đã thành công trong việc thuyết phục và liên kết với chính quyền thành phố để thực hiện dự án trên một khu đất đặc biệt, đó là khu vực với mạch nước ngầm cung cấp nước uống. Những nơi này thường bị cấm xây dựng. Thành công của bà Marleen Kaptein gắn liền với ý tưởng chính: con người phải tìm cách “để lại” ít nhất những dấu ấn của mình trong môi trường tự nhiên. Sau đây là những tiêu chí cụ thể cho việc thực thi dự án:
Gắn với sự tham gia của toàn bộ cộng đồng cư dân, ngay từ buổi đầu hình thành: đây là một trong những chìa khoá của thành công. Việc cùng tham gia là tối quan trong. Thiết kế bền vững sẽ trở thành không bền vững nếu thiếu đi toàn bộ cư dân sống trong đó. Cũng như một đô thị hô hào văn minh thì điều rất cần thiết chính là sự đồng hành của các công ty cây cảnh, công ty môi trường... hay lớn hơn là của toàn bộ cộng đồng. Điều này đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ rất nhiều những nhân tố khác nhau. Những cuộc gặp thường xuyên của các cư dân tương lại để thảo luận về dự án mục tiêu chung… Họ thoả thuận và đặt ra những yêu cầu, thay vì bị áp đặt bởi một tổ chức hay cơ chế. Cách quản lý từ dưới lên trên chứ không từ trên xuống dưới. Họ có cùng mục tiêu chung là đem đến sự nhạy cảm và giáo dục ý thức cộng đồng về môi trường sống. Việc thực thi công trình là nhờ sự đồng thuận của tổ chức tư nhân EVA và chính quyền thành phố. Bằng việc cùng tham gia vòng sinh thái trong vòng cuộc sống hằng ngày, cư dân trở nên thức tỉnh bởi vẻ đẹp và sự rễ vỡ của thiên nhiên. Vì thế cảm thấy trách nhiệm bảo vệ.
Tôn trọng đặc trưng tự nhiên của địa điểm, tối ưu hoá sự liên hệ của cảnh quan thiên nhiên, hoa cây cảnh và kiến trúc: Các ngôi nhà ở đây được bố trí thành các hình vòng cung chung quanh một khu vườn tập thể. Vì thế từng nhà đều có khoảng xanh. Diện tích được cân đối giữa khu vực vườn riêng và vườn chung. Ngoài ra, sự linh động của mặt bằng kiến trúc làm tăng khả năng cho việc mở rộng trong tương lai. Những vật liệu sử dụng trong ngôi nhà đảm bảo sự cách nhiệt rất tốt.
Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên năng lượng, bằng chu trình kép kín, tự cung tự cấp: Một trong những mục tiêu của dự án là đạt được sự cân bằng giữa việc tiêu thụ với việc sản xuất “năng lượng sạch”. Điều này cụ thể hoá bằng việc lắp đặt nhà máy sản xuất biogas; hệ thống sưởi trung tâm, sử dụng địa nhiệt để sưởi ấm trong nhà. Việc tự túc năng lượng trong từng ngôi nhà được thực hiện bằng các tấm pin mặt trời cung cấp điện năng, cũng như sử dụng máy nước nóng bằng năng lượng mặt trời. Hạn chế việc sử dụng xe hơi - ở đây tỉ lệ là 0,7xe/ 1 nhà. Bố trí các bãi đậu xe ở rìa khu ở. Khuyến kích việc sử dụng hệ thống giao thông công cộng, vì thế các ngôi nhà rất gần với nhà ga thành phố.
Quản lý chặt chẽ nguồn tài nguyên nước: Với ý tưởng lọc nước sinh học, một kỹ thuật đặc biệt được phát triển ở đây để đảm bảo việc sử lý nước thải, còn gọi là living machine. Nước thải sau khi được thu thập, dẫn đến những nhà xanh, được làm sạch qua một vùng lau sậy, sau đó nước được chia thành những khu vực nhỏ để thẩm thấu vào tự nhiên. Bởi nhìn thấy được, nên hệ thống này đem đến cơ hội nối kết giữa tính thân thiện với môi trường và việc giáo dục. Nước mưa từ mái nhà được thu bằng những hồ nhỏ trong từng nhà. Nước mưa trên đường được dẫn vào những mương nhỏ để cho qua trình thẩm thấu. Và vì thế khôi phục được tầng nước ngầm. Trường hợp sảy ra lũ lụt thì đã có những vùng trũng trữ nước trên những đáy sông cũ gần đó. Chất thải còn được sử dụng để sản suất khí đốt vi sinh.
Xây dựng những không gian giao tiếp, giáo dục ý thức cộng đồng: Bằng việc cung cấp thông tin liên tục, tiếp cận bằng tình láng giềng để khuyến khích trách nhiệm. Việc thi đua, cảm giác có dự phần vào một công trình tiên phong đã đem đến cho cư dân những động cơ cần thiết để thực thi ý tưởng bền vững này. Chính quyền quận còn tôn trọng tính thực dụng của việc đồng giáo dục, bằng sự thiết lập các văn phòng, xưởng làm việc, trung tâm huấn luyện, các trang trại, nhà hàng, trung tâm hội nghị, quán bar, khách sạn.
Cần có một tầm nhìn lâu dài: Khu ở EVA – Lanxmeer là một thành công, nếu đơn giản xét theo mục tiêu ban đầu là gây được nhận thức và giáo dục cư dân ý thức về môi trường. Ngày nay cư dân ở đây sống với sự quan tâm đầy đủ về môi trường sống của họ, bằng cách tự bảo quản những không gian thiên nhiên, chú ý tới việc tiêu thụ năng lượng. Liệu ý thức trách nhiệm này có được chuyển giao cho những cư dân mới? “Khúc ca điền viên” này giời đây đã mang lại tâm hồn quốc gia và quốc tế bởi tính bền vững về môi trường, cũng như lợi ích xã hội và kinh tế. Đôi khi nghĩ về EVA – Lanxmeer, tôi lại thèm được nghe một tiếng côn trùng rả rich…
Theo Kiến Trúc Nhà Đẹp (Số tháng 5 năm 2009).
