TƯ VẤN CÂY CẢNH

"Xanh ngoài, xanh trong". Gần đây ngày càng râm ran chuyện thiết kế xanh, chuyện làm nhà thân thiện môi trường, chuyện tái sử dụng, nguồn cung cấp cây xanh… Từ bản vẽ đến công trường, từ báo chuyên ngành đến đề tài của sinh viên trường Kiến Trúc. Những chuyện thiết thân mà nghe vẫn xa xa. Chuyện kiến trúc xanh (green building) thực chất phải được thực hiện mang tầm vĩ mô, hay ít ra đi từ xa đến gần, từ ngoài vào trong theo kiểu “chị em xa, láng giềng gần” cùng chung tay chung sức.

 

 

Theo định nghĩa của hội đồng công trình xanh Mỹ (UCRBC) thì green building là những công trình được thiết kế và xây dựng để giảm hoặc loại bỏ tác động xấu của chúng lên môi trường và người dân trên năm lĩnh vực:

- Quy hoạch địa điểm bền vững.
- Bảo vệ nguồn nước và hiệu quả nguồn nước.
- Hiệu quả năng lượng tái tạo.
- Bảo tồn vật liệu và tài nguyên.
- Chất lượng môi trường trong nhà

 

Ngoài ra, công trình xanh còn đảm bảo đa dạng sinh học, bảo tồn môi trường và tài nguyên thiên nhiên, cũng như chất lượng môi trường bên trong và bên ngoài nhà. Đọc hết tiêu chí kể trên thì thấy…choáng, vì xứ mình hầu như chưa đáp ứng được bao nhiêu các tiêu chuẩn ấy, chỉ là những cố gắng đơn lẻ của từng nhà từng khu từng xóm mà thôi. Chủ nhà chuẩn bị xây mới thì đang mải loay hoay với báo giá vật tư, chọn nhà thầu, chọn thiết bị, mua sắm đồ đạc…, nghe chuyện làm nhà xanh có gì đó chưa thấu hiểu. Chủ nhà ở cũ thì gắn thêm cái máy nước nóng mặt trời, đưa vài chậu cây xanh vào nội thất là đã… có vẻ xanh lắm rồi! Lâu lâu tôi vẫn may mắn gặp được một số chủ nhà có đất rộng, làm nhà nhỏ gọn, có cây xanh mặt nước bao bọc như một chốn đi về được bạn bè tấm tắc ước mơ. Nhưng đó là những ngôi nhà có nhiều cây xanh, chứ không hẳn là “nhà xanh” đúng nghĩa. Một màu xanh xanh, chấm thêm màu gì? Một chủ nhà nói nửa đùa nửa thật: “Em làm nhà cho anh mà bố trí nhiều bồn hoa quá là giống như… trù anh về hưu sớm đó nha”. Ủa sao vậy? “Thì… thời gian đâu để chăm, cây cối héo úa thì còn sấu mặt hơn nữa. Rồi bồn hoa gấm, rồi sâu bọ ruồi muỗi đủ cả”. Tại anh làm biếng mà không khéo chon loại cây phù hợp chứ bộ! Tôi cãi và anh cũng có kết luận dứt khoát: “Thôi, nói gì thì nói, chừng nào già, có thời gian và đất rộng, có kiến thức và ham mê thì lo cây cối. Bây giờ với anh, nhà thoáng mát sạch sẽ, dễ bảo quản sử dụng, tiết kiệm tiền điện nước là tốt rồi”. Một nhà khác lại khẳng định chắc như đinh đóng cột: “Em ơi, chị mạng Mộc, trồng cây cây tốt, nuôi người người xanh lắm (!?), em thiết kế cho chị trong nhà nhiều nhiều… mảng xanh lá cây nhé!”. Nhưng dựng lên bảng phối màu tôi không thể nào làm theo chị, mạng Mộc thì nhà toàn là “một màu xanh xanh” còn người khác mạng Thuỷ thì phải “một màu đen” mà coi cho được. Bởi sự hài hoà ngũ hành trong nhà ở cũng như lục phủ ngũ tạng của cơ thể con người, không thể thiếu một hành nào, cũng không thể quá thiên về một hành nào.

 

Ngoài ra còn yếu tố thời gian, một trục vận hành quan trọng cùng với không gian và con người cụ thể mà những giải pháp thiên lệch sẽ bộc lộ nhiều nhược điểm trong quá trình sử dụng lâu dài. Tôi lại nhớ hồi đi học vẽ đồ án bằng tay, hễ chỗ nào không ưng ý là… chém vô mấy cái cây với cả xe hơi, diễn hoạ người ngợm đi qua đi lại loăng quăng. Có tay vẽ khéo đến nỗi bài của hắn chỉ có mấy thứ “phụ kiện” ấy là đẹp, còn thì cũng… bình thường thôi, nhưng hắn luôn thoát hiểm vào phút chót nhờ được cái diễn hoạ cây cối! Xem ra cây xanh cũng khéo hấp dẫn thị giác và luôn là điểm an ủi người ta khi ngăm một ngôi nhà, một con đường hay một khu đô thị, dù chỉ là trên… bản vẽ. “Nhà xanh” không khéo thành ra xanh mặt. Nghe nói mực nước biển thế giới sẽ còn dâng lên nữa theo cái đà biến đổi khí hậu và cạn kiệt nguồn tài nguyên, cho nên quy hoạch - kiến trúc xanh xem ra là thái độ ứng xử cấp thiết lắm rồi, không còn phải bàn. Nhưng trong phạm vi hẹp của xây dựng nhà ở tư nhân, tôi vẫn nghĩ rằng, làm nhà xanh không chỉ đơn giản là trồng cây xanh quanh nhà, vài lu nước róc rách và bình gốm tiểu cảnh sắp đặt như ở resort. Mà các resort bây giờ cũng gắn máy lạnh đủ hết, các mảng xanh được chăm chút hàng ngày bởi một lực lượng chuyên nghiệp, và dĩ nhiên, chi phí phải trả của khách cũng tăng theo mức độ hoang sơ mà resort A, khu nghỉ mát B đã đáp trúng vào nhu cầu của hiện nay: tìm về thiên nhiên. Còn trong cải tạo nhà của đô thị, nhà cho người thu nhập thấp, chung cư, nhà lô phố… thì cách đặt vấn đề có lẽ không “cao cấp” như vậy được. Theo một kiến trúc sư có kinh nghiệm, chi phí đầu tư cho một nội thất văn phòng xanh cao gấp rưỡi nội thất văn phòng bình thường, và phải đặt trong toàn cục một toà nhà xanh, một đô thị xanh thì mới đầy đủ giá trị thực tiễn.

 

 

Xem ra, những khái niệm “xanh” đang được cổ xuý hiện nay gặp nhiều trở ngại không chỉ từ kinh phí mà còn từ cản trở của toàn bộ hệ thống cơ sở hạ tầng đang có. Thế cho nên làm nhà xanh, nếu xét đến cùng, là một điểm nút trên cái vòng luẩn quẩn của con người: mải mê khai thác tài nguyên, đi tìm tiện nghi dẫn đến huỷ hoại môi trường, đến khi môi trường phản ứng lại thì phải lo bù đắp với chi phí cao gấp nhiều lần. Xanh phải bắt đầu từ khái niệm sử dụng, từ thái độ cư xử, từ kinh phí cho phép, tư các quy định về tỉ lệ mật độ xây dựng đến chọn lựa vật liệu, cách thức thi công, quá trình vận hành và bảo trì sửa chữa sau này. Muốn “xanh” được như thế, quả thật vẫn còn lắm gian nan. Nhưng đó là con đường tất yếu, không còn nhiều lối rẽ cho những người thiết kế và chủ nhà lựa chọn nữa.

 

Trên thế giới, những dịch vụ cung cấp cây xanh, thiết kế nhà xanh không chỉ làm việc chuyên nghiệp, điều hay là họ nắm vững khái niệm thế nào là nhà xanh, không gian xanh. Đó là khoa học, là sự nghiên cứu và tìm tòi. Thiết nghĩ các nhà thiết kế kiến trúc, cung cấp cây xanh của ta cũng nên nghiêm túc nhìn nhận sự tiến bộ để nâng tầm chuyên môn, cải thiện lối nghĩ và cách làm vốn chưa thật sự chuyên nghiệp của ta.